يازي ديلي ـ شيفاهي ديل
انسيت واسيطهسي كيمي اولان ديل ايكي شكيلده ايفاده اولونور 1. شيفاهي، 2. يازي.
شيفاهي دئييلديكده مقصد اوندان عبارتديركي، ايكي و بير نئچه شخصين آراسيندا يارانان انسيت عيني زماندا و مكاندا و آرالاريندا هئچ بير فاصله اولمادان و باشقا واسيطه رول اوينامادان باش وئرسين. باشقا سؤزله، شيفاهي ديل ايكي علاقه و ارتباط طرفي آراسيندا - بيري دانيشان ديگري ائشيدن آراسيندا بير باشا ارتباط يارادير. دانيشانين آغزيندا يارانان سس دالغا لاري بير باشا ائشيدهنين قولاغينا چاتير. بورادا ايكي شرط اولمالي دير. بيري زمان و ديگري مكان شرطي.
بيرينجي شرطه گؤره دانيشان و ائشيدن عيني زماندا و فاصله اورتادا اولمادان ارتباط ياراديرلار. يعني دانيشان بوگون دانيشيب و ائشيدن او بيري گون ائشيده بيلمز. بئله اولارسا، اوندا شيفاهي ديل خصوصيتيندن خارج اولور. ايكينجي شرطه گؤره دانيشانلا ائشيدن آراسيندا سس ائشيديله جك مقداريندان چوخ مسافه اولماماليدير.
بو ايكي شرطي گؤتورولدوكده و انسانلار آراسيندا ارتباط و علاقه باشقا واسيطه لرين رولو ايله زمان و مكانا اوستون گلديكده و انسانلار ايسته ديگي وقت و ايسته ديكلري مكاندا ديل علاقه سيني ياراتماغا امكان تاپديقدا يازي ديلي ميدانا گلير. انسانلار اساسا قلم و كاغيذ واسيطه سيله شيفاهي ديلي ثبت و ضبط ائديب ايسته ديكلري زماندا و مكاندا اونونلا علاقه و ارتباط يارادا بيليرلر.
بشر اوزون ايللردن سونرا يازي مقامينا چاتا بيلميشدير. انسان اوللر تصويرلر شكلينده اؤز تفكر و ايستكلريني داشلارا، قايالارا، آغاجلارا و تخته لره حك ائتمكله ابراز ائده بيليب بونا تصويرنگاري، شكيل يازيسي و پيكتوقرافي ده دئييلير. انسان بو مرحله ده مختلف مرحله لري كئچديكدن سونا چاتا بيليبدير. مثلاً مئشه ده آغاج بوداقلاريني سينديرماقلا، بير- بيرلرينه اشيالار گؤندرمكله، اوخ- دؤيوش علامتي كيمي، دوز ،چؤرك- دوستلوق نشانهسي اولاراق، گول- محبت و عشق- باريش و كوسوشمه علامتلري كيمي بير-بيرلري ديله علاقه ياراديرديلار.
بو جور ارتباط واسيطه سي انسانين گئنيش تفكريني ابراز ائتمگه قادر دئييلدي. اونا گؤرهكي هر بير تصوير و يا علامت بير جملهنين يئرينده اوتوروردو. انسان جملهني ساده لشديردي و فيكريني و ايد ه ياسيني خيردا واحد لرله بيان ائتمگه باشلادي، و بونونلا كلمهلر و كلمهيازي مئيدانا گلدي.
انسانين گئنيش فيكريني افاده ائدن كلمهلر ساي اعتباري ايله حديندن آرتيق اولابيلردي و واسيطه لر بير آزدا خيردالاشدي ، هئجالارا بؤلوندو و هر هئجا بير سؤزون و معنانين علامتي كيمي استفاده اولوندو و بئله ليكه هئجايازي و سيلابوقرافي مئيدانا گلدي.
هئجايازي نين دا اؤزونه گؤره چتينليكلري و محدوديت لري وار. بونون اساسيندا يوزلر حرف و يا واحد مئيدانا گليردي. بو نقصاني آرادان قالديرماق اوچون هئجالاري بؤلمك لازيم گليردي و نهايت هئجالار بؤلوندو و داها ساده واحدي- كلمه واحدي ياراندي و بونونلا «سس يازي»، آوانگاري و يا فونوقرافي مرحلهسي مئيدانا گلدي.
بو مرحله لري بير چوخ خلقلر كئچيب ، سومئرلردن باشلاياراق هندلر ، چينلر و توركلر اؤز ديل لريني يازي حالينا گتيرمك اوچون بو پروسئسي كئچميشلر.
بوگون يازي ديلي يوخاريدا دئييلن مرحله لري آشيب كامل لشمكله كاغذ اوستونده يازيلماسينا گليب چيخميشدير. بيزه بو امكاني اليفبا يارادير. دئمك اليفبا مسئلهسي چوخ مركب بير مسئلهدير. اليفبا پيكتوقرافي، ايديوقرافي، فونوقرافي مرحلهلريني آشاراق اؤز سوروسونو نظاما سالا بيلميشدير.